Overwinteren van het portulakroosje

Het portulakroosje is een plant die synoniem staat voor zon en zomerse warmte. Vanwege haar oorsprong in de subtropische gebieden van Zuid-Amerika is ze absoluut niet bestand tegen de koude, natte winters en de vorst van een gematigd klimaat zoals het onze. In Nederland en België wordt de Portulaca grandiflora daarom vrijwel altijd als een eenjarige plant behandeld. Dit betekent dat ze na de eerste serieuze nachtvorst in de herfst afsterft en in het volgende voorjaar opnieuw gezaaid of gekocht moet worden. Desondanks zijn er voor de toegewijde tuinier enkele methoden om de plant of haar genetisch materiaal de winter door te helpen, zodat je het volgende seizoen weer kunt genieten van precies dezelfde prachtige bloemen.

De meest fundamentele reden waarom het portulakroosje de winter niet overleeft, is haar celstructuur. Als succulente plant bestaan haar bladeren en stengels voor een groot deel uit water. Wanneer de temperatuur onder het vriespunt daalt, bevriest dit water in de plantencellen. Het ijs zet uit en vormt scherpe kristallen die de celwanden onherstelbaar doorprikken en vernietigen. Zodra de temperatuur weer stijgt en de plant ontdooit, verandert ze in een papperige, levenloze massa. Zelfs een korte periode van lichte vorst kan al fataal zijn.

In de praktijk betekent dit dat je de planten aan het einde van het seizoen gewoon in de tuin kunt laten staan. Na de eerste vorst zullen ze afsterven. Je kunt de afgestorven plantenresten dan opruimen en op de composthoop gooien om de tuin netjes te maken voor de winter. Dit is de eenvoudigste en meest gangbare methode. Het is een natuurlijk onderdeel van de levenscyclus van een eenjarige plant in ons klimaat.

Voor de meeste tuiniers is het opnieuw zaaien in het voorjaar de makkelijkste en meest kosteneffectieve manier om elk jaar van portulakroosjes te genieten. De zaden zijn relatief goedkoop en gemakkelijk verkrijgbaar, en het opkweken van de planten uit zaad is een bevredigend proces. Dit geeft je ook de mogelijkheid om elk jaar nieuwe en andere kleurvarianten uit te proberen, waardoor je tuin er elk seizoen weer anders en verrassend uit kan zien.

Hoewel de plant zelf de winter buiten niet overleeft, is het soms wel mogelijk dat de zaden dit doen. Als de plant de kans heeft gekregen om zaad te vormen en dit op de grond is gevallen, kunnen deze zaden onder gunstige omstandigheden (bijvoorbeeld beschermd onder een bladerdek of in een milde winter) de koude periode overleven. In het voorjaar kunnen er dan spontaan nieuwe plantjes opkomen. Dit is echter onvoorspelbaar en de nieuwe planten zijn, zoals eerder genoemd, niet altijd kleurvast.

Zaden verzamelen voor het volgende seizoen

De meest betrouwbare methode om ervoor te zorgen dat je volgend jaar weer van dezelfde portulakroosjes kunt genieten, is door zelf zaden te verzamelen. Dit is een eenvoudig proces dat je de controle geeft over de volgende generatie planten. Begin aan het einde van de zomer met het observeren van de uitgebloeide bloemen. Waar de bloem zat, ontwikkelt zich een klein, groen zaaddoosje. Wacht geduldig tot dit doosje bruin en droog wordt. Dit is het teken dat de zaden binnenin rijp zijn.

Oogst de rijpe zaaddoosjes op een droge, zonnige dag. Knip ze voorzichtig af en verzamel ze in een kom of op een vel papier. De doosjes barsten gemakkelijk open, dus werk voorzichtig om de minuscule zaadjes niet te verliezen. Breek de doosjes open en schud de kleine, donkere zaadjes eruit. Zeef eventueel het plantenmateriaal eruit, zodat je alleen de schone zaden overhoudt. Het is cruciaal dat de zaden volledig droog zijn voordat je ze opbergt.

Laat de verzamelde zaden nog enkele dagen tot een week op een warme, droge en goed geventileerde plaats nadrogen. Spreid ze hiervoor uit op een schoteltje of een stuk keukenpapier. Zodra ze kurkdroog zijn, kun je ze bewaren in een papieren envelop, een klein zakje of een afgesloten glazen potje. Vergeet niet om het etiket te voorzien van de naam van de plant, de kleurvariant en het oogstjaar.

Bewaar de zaden op een koele, donkere en droge plaats. Een kast, lade of een doos in een onverwarmde kamer is ideaal. Vermijd plekken met grote temperatuurschommelingen of een hoge luchtvochtigheid, zoals een tuinhuisje. Onder de juiste omstandigheden blijven de zaden van het portulakroosje meerdere jaren kiemkrachtig. In het vroege voorjaar kun je deze zaden dan binnenshuis voorzaaien, klaar voor een nieuw seizoen vol kleur.

Overwinteren van planten in potten

Als je een heel speciale cultivar hebt die je absoluut wilt behouden, is het mogelijk om een hele plant in een pot te overwinteren. Dit vereist echter wel specifieke omstandigheden en is niet altijd succesvol. De plant moet ruim voor de eerste vorst naar binnen worden gehaald. Kies de gezondste en meest compacte plant uit die je hebt. Inspecteer de plant grondig op eventuele plagen, zoals bladluizen of spint, en behandel deze voordat je de plant naar binnen verplaatst.

Plaats de pot op de meest zonnige en koele plek die je in huis hebt. Een onverwarmde slaapkamer, een serre of een vensterbank op het zuiden waar de verwarming niet hoog staat, is ideaal. De plant heeft in de winter nog steeds heel veel licht nodig, dus een donkere garage of kelder is niet geschikt. Het gebrek aan licht is de grootste uitdaging bij het overwinteren binnenshuis. Zonder voldoende licht zullen de stengels lang en zwak worden (‘etioleren’) en zal de plant waarschijnlijk niet overleven. Het gebruik van groeilampen kan hierbij helpen.

De watergift moet tijdens de wintermaanden drastisch worden verminderd. Omdat de plant in een rustfase gaat en de groei vertraagt, heeft ze veel minder water nodig. Geef alleen water als de potgrond volledig is uitgedroogd. Dit kan betekenen dat je slechts eens in de paar weken of zelfs eens per maand water hoeft te geven. Overbewatering in de winter is de meest zekere manier om de plant te verliezen aan wortelrot. Geef absoluut geen meststoffen gedurende de hele rustperiode.

Houd er rekening mee dat de plant er binnenshuis tijdens de winter niet op haar best uit zal zien. Ze kan bladeren verliezen en er wat spichtig uitzien. Het doel is niet om haar te laten bloeien, maar simpelweg om haar in leven te houden tot het voorjaar. Zodra het weer warmer wordt en de dagen langer worden, zal de plant tekenen van nieuwe groei vertonen. Wanneer het gevaar voor vorst geweken is, kun je de plant weer geleidelijk aan de buitenomstandigheden laten wennen en haar eventueel licht terugsnoeien om een compactere groei te stimuleren.

Stekken nemen voor de winter

Een vaak succesvollere en ruimtebesparende methode dan het overwinteren van een hele plant, is het nemen van stekken in de late zomer of vroege herfst. Stekken nemen minder ruimte in beslag op de vensterbank en hebben een grotere overlevingskans omdat je met jong, vitaal plantmateriaal begint. Deze methode garandeert bovendien dat je een exacte kloon van je favoriete plant behoudt.

Neem in augustus of begin september gezonde stekken van ongeveer 8-10 cm lang van de moederplant. Kies voor stevige stengels die nog niet hebben gebloeid. Verwijder de onderste bladeren en laat de stekken een paar uur drogen. Plant de stekken vervolgens in potjes met een zeer goed doorlatende stekgrond, bijvoorbeeld een mengsel van potgrond en zand of perliet. Geef eenmaal licht water en plaats de potjes op een lichte en warme plek om te wortelen.

Zodra de stekken geworteld zijn, wat je merkt aan nieuwe groei, behandel je ze als volwassen planten die je binnen overwintert. Plaats ze op een zeer lichte, koele plek en wees uiterst spaarzaam met water. Omdat het kleine plantjes zijn, hebben ze nog minder water nodig dan een grote moederplant. Het voordeel is dat deze jonge planten vaak beter bestand zijn tegen de stress van het overwinteren binnenshuis.

In het voorjaar, wanneer de groei weer op gang komt, kun je de jonge plantjes verpotten naar een iets grotere pot met verse potgrond. Begin ze geleidelijk af te harden zodra de buitentemperaturen dit toelaten. Deze jonge, sterke planten zullen een flinke voorsprong hebben op planten die uit zaad worden gekweekt en zullen vaak al vroeg in de zomer beginnen met bloeien. Dit is een uitstekende manier om je collectie speciale portulakroosjes te bewaren en te vermeerderen.